Co zobaczyć w Szydłowcu? Kalendarium miasta, herb, imprezy cykliczne Szydłowca (część I)

Szydłowiec leży w południowej części województwa mazowieckiego, tuż przy granicy z województwem świętokrzyskim, nad rzeką Korzeniówką. Stanowi stolicę powiatu i gminy miejsko-wiejskiej. Historia miasta jest silnie związana z historią Polski, m. in.: potopem szwedzkim, powstaniami listopadowym i styczniowym, II wojną światową. A jak dziś wygląda to miasto i co warto zobaczyć w Szydłowcu?

Herb miasta Szydłowca

Dokładna data powstania herbu Szydłowca nie jest znana, a jego obecny wygląd został ustanowiony 14 września 1990 roku. W polu czerwonym ze złotą bordiurą znajduje się z prawej biała strzała grotem w górę rozdarta w wąs, z lewej zaś te samej barwy krzywaśń. Uroczysty herb Szydłowca różni się tym, że do tarczy są dodane późnorenesansowy labry w kolorach żółtym na wierzchu oraz pomarańczowym i brązowym na podbiciu. Herb Szydłowca łączy dwa godła: krzywaśń i rogaciznę rozdartą w wąs. Występują one na polskich herbach szlacheckich, m. in.: w herbach Szreniawa, Drużyna i Odrowąż.

Kalendarium Szydłowca

XII wiek – Odrowążowie budują gród obronny, ziemie rodu graniczą z ziemiami biskupów krakowskich, wąchockich cystersów, Rawiczów i Łabędziów;

1360 rok – Kazimierz Wielki nadaje ziemiom Odrowążów (w tym Szydłowcowi) prawo średzkie, we wsi powstaje samorząd, zostaje powołany sołtys, który sprawuje władzę sądowniczą;

XIV wiek – na prawym brzegu Korzeniówki powstaje osada targowa, która przybiera taką samą nazwę jak sąsiednia wieś – Szydłowiec;

XV wiek – Szydłowiec uzyskuje prawa miejskie zatwierdzone w 1470 roku przez Kazimierza Jagiellończyka, w tym samym czasie rozpoczyna się budowa zamku, rozwija się tkactwo, młynarstwo, kamieniarstwo i piwowarstwo, w 1493 roku rozpoczyna się budowa murowanego kościoła św. Zygmunta (dotąd istniała drewniana świątynia);

1512 rok – w mieście powstaje skład żelaza ustanowiony na mocy przywileju Zygmunta I;

1532-1548 – szydłowieckie ziemie dziedziczy córka Krzysztofa Odrowąża (kanclerza, rezydującego na Wawelu), późniejsza żona Mikołaja Radziwiłła „Czarnego”;

1553 rok – Ferdynand I nadaje Mikołajowi Radziwiłłowi tytuł hrabiego na Szydłowcu;

1591 rok – towarzystwo kupieckie działające w Szydłowcu otrzymuje statut, w mieście odbywają się cotygodniowe targi, a 5 razy w roku – jarmark;

XVI-XVIII wiek – to okres dynamicznego rozwoju miasta pod względem ekonomicznym, społecznym i kulturowym, to także ostatnie lata dobrobytu i spokoju w Szydłowcu;

1638-1649 – Szydłowiec liczy ponad tysiąc mieszkańców, na Rynku Wielkim powstaje ratusz, a pierzeje stanowią kamienice najbogatszych mieszczan (10 budynków);

1652-1653 – epidemia dżumy szalejąca w Polsce zabija około 50% populacji Szydłowca;

1655-1660 – wojna ze Szwecją prowadzi do wyludnienia ziemi szydłowieckiej i zubożenia mieszkańców;

1702-1721 – w wyniku kryzysu związanego z wojną północną dochodzi do zamknięcia kamieniołomów aż do XIX wieku;

1778 rok – w Szydłowcu powstaje dzielnica żydowska z rynkiem (Rynek Skałeczny), bożnicą, chederem (szkołą), mykwą (łaźnią rytualną) i kirkutem (cmentarzem);

1795 rok – Szydłowiec staje się częścią monarchii habsburskiej po trzecim rozbiorze Polski;

1802 rok – ziemie szydłowieckie w licytacji ogłoszonej po bezpotomnej śmierci Radziwiłła nabywa Anna z Zamoyskich Sapieżyna (jest właścicielką do 1828 roku), rozpoczyna działalność oświatową, w którą angażuje się także Stanisław Staszic;

1809-1815 – Szydłowiec wchodzi w skład Księstwa Warszawskiego, a po porażce Napoleona – w skład Królestwa Polskiego;

lata 20. XIX wieku – główną ulicę Szydłowca brukuje się i układa się chodniki w ramach akcji regulacyjnej prowadzonej przez Komisję, Miast Królestwa Polskiego;

1831 rok – wybucha powstanie listopadowe, w zakładach żelaznych produkuje się broń, do wojska rekrutowani są mieszkańcy wsi, pozyskiwana jest żywność dla żołnierzy. W Szydłowcu dochodzi do zbrojnych starć, w wyniku których wybucha pożar – straty szacuje się na 41 tys. złotych polskich. Rosjanie w ramach sankcji rekwirują żywność, represjonują uczestników powstania, konfiskują majątki, a na handel z Rosją zostaje nałożone wysokie cło zniesione 20 lat później;

1860 rok – zrównanie Żydów ze stanem mieszczańskim, w Śmiłowie powstaje łom piaskowca, który niebawem stanie się największym w regionie;

1863 rok – wybucha powstanie styczniowe, oddziały ochotnicze formują się pod dowództwem Mariana Langiewicza w Jastrzębiu, Szydłówku i Sadku. Powstańcy początkowo uzyskują przewagę nad 2. rotą mohylewskiego pułku piechoty, ale potem tracą przewagę i przechodzą do działań partyzanckich;

1876 rok – wybucha pożar, który niszczy aż 85% zabudowy miasta, do odbudowy używa się piaskowca, co powoduje odrodzenie przemysłu kamieniarskiego;

1885 rok – powstaje kolej łącząca Dąbrowę Górniczą z Kielcami, Radomiem i Dęblinem, powstaje też kolej wąskotorowa, którą do Szydłowca dowozi się materiał pozyskany w kamieniołomach i wyroby żelazne z huty w Chlewiskach;

1914-1918 – podczas I wojny światowej większych zniszczeń dokonują Rosjanie, którzy stosują taktykę spalonej ziemi, wojska obu stron wywożą urządzenia z miejscowych zakładów, co przyczynia się do dużych strat w przemyśle;

1919 rok – po I wojnie światowej w Szydłowcu bardzo szybko powstają zakłady przemysłu garbarskiego, metalowego i kamieniarskiego;

1928 rok – trakt krakowski (dzisiejsza S7) otrzymuje asfaltową nawierzchnię;

1939-1945 – na ziemi szydłowieckiej toczą się zacięte walki. Niemcy zajmują miasto 9 września 1939 roku, a na terenie browaru tworzą obóz przejściowy dla polskich żołnierzy. W regionie działa oddział majora Henryka Dobrzańskiego Hubala. W Szydłowcu zostaje utworzone getto, którego likwidację przeprowadzono w 1943 roku, wywożąc Żydów do obozu zagłady w Treblince;

1945 rok – Rosjanie zajmują miasto bez walki, ale je bombardują, zabijając mieszkańców i swoich żołnierzy, prześladowani są także członkowie AK;

Czasy PRL – władza ludowa upowszechnia oświatę, buduje drogi, zakłada instalację elektryczną, powstają Zakłady Kamienia Budowlanego, restauruje się zabytki przy jednoczesnym budowaniu bloków z wielkiej płyty. W 1975 roku powstaje Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych, a rok później miasto zyskuje tytuł Mistrza Gospodarności;

lata 90. XX wieku – następuje przełom ustrojowy, powołuje się samorząd i przeprowadza się wybory, Szydłowiec staje się stolicą gminy miejsko-wiejskiej i powiatu, wchodzących od 1 stycznia 1999 roku w granicę województwa mazowieckiego;

XXI wiek – Szydłowiec otrzymuje wiele nagród i tytułów: Nagroda Gospodarcza „Skrzydła”, tytuł „Gminy Fair Play”, „Mazowiecka Gmina Roku”, „Gmina Atrakcyjna Turystycznie”.

Imprezy Cykliczne w Szydłowcu

W Szydłowcu przez cały rok są organizowane imprezy i wydarzenia dla miłośników historii, kultury żydowskiej i folkloru. Oto największe i najważniejsze z nich:

STYCZEŃ: finał WOŚP na dziedzińcu zamkowym, rocznica wybuchu powstania styczniowego na Rynku Wielkim, koncert noworoczny w Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych;

KWIECIEŃ: Szydłowiecki Kiermasz Wielkanocny na Rynku Wielkim;

MAJ: dwudniowy Szydłowiecki Plener Fotograficzny im. Jerzego Szepetowskiego „Szydłowiec w obiektywie”, Szydłowieckie Zygmunty (cykl plenerowych imprez kulturalnych), rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja na Rynku Wielkim, „Mazeł Tov” Dzień Kultury Żydowskiej na zamku szydłowieckim, Noc na Zamku w Szydłowcu (wernisaże, koncerty, projekcje filmowe i spektakle teatralne), Zamkowe Spotkania Teatralne „O Laur Złotego Gargulca”, Szydłowiecki Maraton Rowerowy;

CZERWIEC: Dzień Dziecka, Szydłowieckie Spotkania Orkiestr Dętych na Rynku Wielkim, Przegląd Kapel i Zespołów Ludowych Stylizowanych im. Jana Derlety, Ogólnopolski Bieg Uliczny w Sadku, Wianki (inscenizacja obrzędu nocy sobótkowej), rocznica bitwy pod Ciechostowicami;

SIERPIEŃ: Święto Wojska Polskiego i rocznica Cudu nad Wisłą, Międzynarodowy Wyścig Kolarski „Dookoła Mazowsza” – etap Szydłowiec, Szydłowiecki Plener Malarski Artystów Mazowsza im. Władysława Aleksandra Maleckiego;

WRZESIEŃ: rocznica wybuchu II wojny światowej, dożynki gminne „Szydłowieckie Wieńcowanie”, rocznica bitwy pod Barakiem, rocznica powstania Podziemnego Państwa Polskiego;

PAŹDZIERNIK: Dni Papieskie w Szydłowcu;

LISTOPAD: Święto Odzyskania Niepodległości, wystawa plenerowa Szydłowieckiego Pleneru Malarskiego Artystów Mazowsza im. Władysława Aleksandra Maleckiego, Szydłowiecka Gala Tancerza;

GRUDZIEŃ: rocznica urodzin Józefa Piłsudskiego, „O Tobie też pamięta Święty Mikołaj” (akcja, podczas której obdarowane zostają dzieci z najuboższych rodzin), koncert sylwestrowy i powitanie Nowego Roku.

W przygotowaniu I i II części artykułów o Szydłowcu wykorzystałam przewodniki: Przewodnik po zabytkach Szydłowca, UM Szydłowiec; Gmina Szydłowiec. Osobliwości, zabytki, przyroda. Przewodnik turystyczny, UM Szydłowiec; Informator turystyczny Lokalnej Grupy Działania „Na Piaskowcu”.